Mühendislik malzemelerinin üretiminde kullanılan takım çeliklerinin işlediği malzemeden çoğu zaman daha sert, aşınmaya karşı daha dirençli ve daha yüksek dayanıma sahip olması gerekmektedir. Toplam çelik üretiminin büyük bir bölümünü karşılamasa dahi stratejik olarak önemli bir yere sahiptir.

Takım imali için kullanılan malzemelerin yüksek dayanımlı ve aşınmaya dayanıklı olmasından dolayı kullanım yerlerinin koşullarına uygun olması gerekmektedir. Özellikle darbe ya da çarpma tarımda zorlanan takımlarda, form veren ve form değiştiren takımlarda oldukça yüksek sertlik, iyi aşınma dayanımı gerekir. Bununla birlikte en yüksek sertlikte kırılmaya karşı güvenli olması ve yüksek süreklilik ile erişilebilmesi gerekir.

İçindekiler

1 Takım Çeliklerinin Özellikleri ve Kullanım Alanları
2 Soğuk İş Takım Çelikleri
3 Sıcak İş Takım Çelikleri
4 Plastik Kalıp Çelikleri
5 Yüksek Hız Takım Çelikleri

Takım Çeliklerinin Özellikleri ve Kullanım Alanları

Kimyasal analizlerine göre takım çelikleri yüksek alaşımlı, düşük alaşımlı ve alaşımsız olarak sınıflandırılmaktadır. Kullanım alanı ve çalışma sıcaklığına bağlı olarak sınıflandırılan takım çeliklerinin kullanım alanları ve özelliklerine göre yüksek hız takım çelikleri, sıcak iş takım çelikleri, soğuk iş takım çelikleri ve plastik kalıp takım çelikleri olarak dörde ayrılmaktadır.

Soğuk İş Takım Çelikleri

Daha geniş kullanım alanına sahip soğuk iş takım çelikleri takım çeliklerinin büyük bir çoğunluğunu oluşturmaktadır. Genellikle 200 derecenin altındaki sıcaklıklarda çalışan iş parçalarının kesme, bükme, form verme gibi şekil verme işlemlerinde kullanılmaktadır.

Kesme işlemi sırasında parça ile takım yüzeyi arasında temas ve yüksek mekanik kuvvetler oluştuğundan dolayı takımın aşınma direncinin yüksek olması gerekmektedir. Genellikle alaşım elementi olarak Molibden (Mo), Volfram (W), Krom (Cr), Vanadyum (V), ve Nikel (Ni) elementlerini içermektedir. DIN 1.2379 normlu Cr-Mo-V alaşımı çelik piyasada en çok kullanılan soğuk iş takım çeliğidir.

Sıcak İş Takım Çelikleri

Soğuk iş takım çeliklerinin aksine sıcak iş takım çelikleri genellikle 200 derecenin üstündeki sıcaklıklarda çalışan iş parçalarının kesme, bükme, form verme gibi şekil verme işlemlerinde kullanılmaktadır.

Yüksek sıcaklıklarda gösterdiği üstün mekanik özellikler iş takımının sertliğini ve diğer mekanik özelliklerini korumaktadır. Yüksek sıcaklıklarda demir, demir dışı metal, çelik, seramik ve polimer malzemelerin şekillendirilmesinde kullanılmaktadır. Genellikle alaşım elementi olarak Molibden (Mo), Krom (Cr), Nikel (Ni), Tungsten (W), Vanadyum (V) ve Kobalt (Co) elementlerini içermektedir. DIN 1.2344, 1.2367 ve 1.2714 normlu çelikler piyasada en çok kullanılan takım çelikleridir. Bununla birlikte 2343 çelikte kullanılmaktadır.

Plastik Kalıp Çelikleri

Diğer takım çeliklerinden farklı olarak parlatılabilirliği, korozyon dayanımı, ve desen alma kabiliyeti yüksek olan plastik takım çelikleri plastik malzemelerin şekillendirilmesinde kullanılmaktadır. Karbon oranı ve diğer alaşım elementleri miktarı plastik takım çeliklerinde daha azdır.

Plastik takım çelikleri termoset ve termoplastik olarak ikiye ayrılmaktadır. Termoset plastikler gevrek malzemeler olduğundan dolayı plastik şekil değiştirme özelliği olmadan kırılabilirler.

Fakat termoplastikler sünek malzemeler olduğundan dolayı plastik şekil değiştirme özelliğine sahiptir. Isıtıldığı zaman kimyasal özelliği bozulmaz ve kolay şekillendirilebilir. Ayrıca soğutulup öğütüldükten sonra tekrar hammadde olarak kullanılmaktadır. DIN 1.2311, 1.2312, 1.2738, 1.2316 ve 1.2080 takım çelikleri piyasada en çok kullanılan takım çelikleridir.

Yüksek Hız Takım Çelikleri

Yüksek hız takım çelikleri yüksek hızlarda kesim yapabilme kapasitesine sahip takım malzemesidir. Yüksek sıcaklıklarda aşınma dayanımını koruma özelliği ile bilinirler. Genellikle diğer takım çeliklerinin işlenmesinde kesici takım olarak göre görmektedir.

Genellikle alaşım elementi olarak Molibden (Mo), Krom (Cr), Tungsten (W), Vanadyum (V) ve Kobalt (Co) elementlerini içermektedir. DIN 1.3343, 1.3243 ve 1.3207 normlu çelikler piyasada en çok kullanılan takım çelikleridir. Ayrıca piyasada DIN 1.2842, DIN 1.2738, DIN 1.2210 DIN 1.2842 takım çelikleri de sık kullanılmaktadır.